Şam’ın özgürleşmesinden sonra Suriye’nin geniş tabanlı anayasal meşruiyeti ve kapsayıcılığı noktasındaki beklentiler, önümüzdeki günlerde tarihe gömülen Esad sonrası kurumsallaşma süreçlerini dünya kamuoyunun gündemine yerleştirecek. Elbette Suriye halkının geçmişteki acıları ve şimdiki yasal beklentileri, taban inisiyatifine dayalı bir anayasallaşma faaliyetini muhakkak güç odakları tanımaksızın onarılabilmesi/ tesis edilmesi noktasında bir mutabakat tabanını arayacaktır. Elbet bu durum, özgür Suriye halkı için çok kolay olmayacak. Ancak Türkiye’nin bölgedeki majör tartısı, Suriye’nin demokratik yapısı için hayati kıymete sahip olacak. Bilhassa ülkenin devrik rejimce bir enkaza çevrilişi, yine inşa süreçlerinde iki temel konsolidasyon evresi ön plana çıkmaktadır: Fiziki toparlanma ve stratejik varlık gösterebilme…
İlk olarak fiziki toparlanma, Türkiye’nin takviyesiyle Suriye’nin tekrar imar edilmesi, altyapısının uygunlaştırılması ve kültürel olarak dünyayla entegre edilmesi bağlamında bir kalkınma projeksiyonuna işaret edecektir. Orta Doğu güç koridoru ve ikmal çizgilerine Suriye’nin yeni muahede ve uzlaşılarla dâhil edilmesinden, direkt Suriye halkının istifade edeceği güçlü bir ekonomik alt yapıya kadar fiziki toparlanmanın boyutlarını işaret edecektir. Denilebilir ki, Suriye halkının bu fiziki toparlanmaya yönelik motivasyonun son derece yüksek olduğunu sav etmek zorlama olmaz. Yıllarca kendi toprakları içinde belli azınlık ve alt kümelerin hegomanyası altında yaşayan Suriye halkının bu türlü bir ekonomik imkân silsilesi ismine geleceklerini yine inşa etmek için gösterecekleri gayrete tüm dünya tanıklık edecektir.
İkincisi ve tahminen de en değerlisi, stratejik varlık gösterebilmek… Şam’ın daha doğrusu çabucak hemen bütün Suriye’nin ihtilal niteliğinde muhaliflerin denetimine girmesi, yıllarca global güçler ve vekillerin at koşturduğu ülkenin modüllü yapısının legal anayasal önlemlerle hükümran devlet statüsüne geçişini elzem hale getirmektedir. Kuzey’deki PYD/YPG/PKK terör uzantılarına ve emperyal güçlerin vekillerine tahammülü olmayan süreksiz hükümetin Suriye’nin toprak bütünlüğüne hâkim hale gelebilmesi fakat demokratik anayasa yazım/oluşturum kademesiyle birlikte; yasal devlet otoritesini ve kurumsal işleyişi biran evvel tesis etmesiyle yakından bağlantılıdır.
Stratejik varlık gösterebilme bakımından Suriye süreksiz hükümetinin müsabakası olası en büyük tehlikelerden biri, son yaşanan gelişmelerden sonra İsrail rejiminin bölgedeki yaptıklarıdır. Bu bağlamda Hamas-İsrail ve Lübnan-İsrail savaşları gündemde daha sıcakken İsrail rejiminin evvel hava harekatlarıyla Suriye’nin Esad rejiminden kalma askeri altyapı ve imkânları tahrip etmeye çalışması ve kara harekatıyla da Golan bölgesinde yeni toprak işgallerine girişip, Şam’ı topçu menziline alabilmek için agresif bir yayılmacılığa yönelmesi, şu an itibariyle merkezi otoritesini tam sağlayamamış ve sistemli ordudan mahrum süreksiz hükümet açısından en büyük tehdit durumundadır.
Yine Lazkiye deniz üssünün İsrail rejimi tarafından bombalanması altı çizilmesi gereken değerli gelişmedir. 1966/70 Baas darbelerinden sonra SSCB’nin bölgeye yerleşmesi, 1971’de Tartus Limanı’na ve Suriye iç savaşından sonra ise Rusya’nın 2015’te Hmeymim (Bassel el-Esad) hava üssüne sahip oluşu, yaşanan gelişmeler ışığında bölgeye yönelik Rusya’nın stratejik konumunu değiştirmiştir. Sovyet devrinden beri burada olan Rusya’nın kademeli olarak Astana süreciyle birlikte geri çekilmesi, Rusya-Ukrayna savaşı da dâhil bölgedeki Rus nüfuzunun jeopolitik istikrar durumunu etkilemiştir. Bununla birlikte Türkiye’nin Suriye’nin kuzey bölgesinde bir YPG/PKK varlığına sert formda direnç göstermesi, öbür bir deyişle Türkiye’nin bölgeyi domine eden güçlü bir aktör olarak ön plana çıkması, ilerleyen vakitlerde yalnızca Suriye’nin kuzeyi için değil; diplomatik faaliyetlerini Suriye süreksiz hükümeti nezdindeki teşebbüsleriyle Halep, Lazkiye ve Şam sınırına da taşıyacağının habercisidir.
Böyle bir açıdan bakıldığında Suriye süreksiz hükümetinin süreci Türkiye’nin garantörlüğünde yönetmesi, birebir vakitte şimdilik askeri alt yapıdan mahrum muhaliflerin Türkiye’nin geliştirdiği son kuşak hava platformları, radar ve karşı önlem ekipmanları ve yeniden hava savunma sistemleriyle kendi savunma konseptini oluşturacağı ihtimalini doğurmaktadır. Bu durum yeni bir stratejinin Orta Doğu’ya hâkim olacağı gerçeğini tarihî bir mecburilik olarak önümüze koymaktadır. Şam’ın güvenliğinin ve bağımsızlığının Türkiye’den başka düşünülmemesi gerçeği, bölgede yayılmacı ve düşmanca emeller taşıyan üçüncü ve dördüncü aktörlerin başvuracağı terörize usullere karşı güçlü politik enstrümanlar geliştirmeyi zarurî kılmaktadır.
Bugün Emeviyye Camii’de basına yansıyan özgürlük ve umut perçinleyen imajlar, I. Cihan Harbi’nden sonra bölgeyle bağlantısı kesilen Türkiye’nin dış siyasetinin geldiği noktayı göstermesi bakımından tarihî bir tanıklık niteliğindedir. Türkiye’nin sonlarının ötesini aşan dış siyaset başarısı, Orta Doğu’da barış ve refahın tekrar teşkil edilebilmesinin anahtarıdır. Zira tarih kesinti kabul etmeyen bir strateji ağıdır. Türkiye’nin sistemsel varlığının politik ve teknolojik kapsayıcılığı, bölgedeki Türk varlığının asırlardır deneyimle sabit müreffeh medeniyet çizgisine sağladığı katkıyla muadildir.
Prof. Dr. Adem Polat