“Kapitalizmin hudutları komünizmin imkanları gerçeklikte tek bir sürecin birbirinden ayrılamaz iki yüzüdür.
Günümüzün sorunu, sondaki kapitalizme itiraz ve isyanın yokluğu değil, isyanların kapitalizmin hudut ve hudut merkezlerine odaklanamamasıdır. İsyanlar şimdi sistemin köktenci reddi, yeni toplumun kurucu ortak fikir ve aksiyonunu, şuurunu yine üretme çizgisinde ilerlemiyor.“
“Komünizmi gerçek bir hareket olarak yine üretmek için, ideoloji ve siyaseti uzlaşmaz sınıf zıtlığı üzerinden, devrimci özneyi toplumsal hareket ve oluşumların içinden inşa etmek gerekiyor.“
1917 yılında Rusya’da Ekim İhtilali ile başlayan sosyalist rüzgarlar daha sonra dalga dalga yayılarak pek çok ülkede karar sürdü. 1991’de Sovyetler Birliği’nde başlayan çözülme süreci öteki sosyalist ülkelere de sirayet ederek kısa ömrünü tamamladı. Böylelikle kapitalist sistemin insanı, doğayı ve aklı yıkan egemenliği daha da pekişerek sürdü. Lakin, insanın eşitlik, özgürlük ve sosyalizm uğraşı sona ermedi ve bu rezil nizam yıkılıncaya kadar da sona ermeyecek. Gerçek sosyalizmin çözülüşüne ait şimdi kâfi, ayrıntılı ve tatminkar değerlendirmeler yapılamamış olsa da, sistemin tekrar kuruluşunda nelerin yapılıp nelerin yapılmayacağına dair değerli tecrübeler birikmiştir. Toplumsal öznenin kapitalist gelişmenin ulaştığı toplumsal ve teknolojik seviye ile toplumsal hayatta yer alan değişikliklerin hedeflenen sisteme uyarlanması doğrultusunda fikir ve aksiyon geliştirme uğraşları sürmektedir.
Dünyada ve Türkiye’de Komünist Ufuk, Haluk Yurtsever, 560 syf., Yordam Kitap, 2023 Haluk Yurtsever, “Komünist Ufuk” isimli kitabında bu istikametteki eforlara ait ayrıntılı, çarpıcı ve yeni argumanlar öne sürüyor. Yurtsever, Marksist literatür ve pratik örneklerden yola çıkarak ihtilal, siyaset, toplumsal özne, program, strateji ve komünizmin imkanları hususlarında değerli değerlendirmelerde bulunuyor. Kitabın son kısmındaki “Türkiye 1923-2023” kısmında ise oluşturduğu teorik yapı doğrultusunda Türkiye siyaseti üzerine tahlil geliştiriyor.
Haluk Yurtsever “Komünist Ufuk” kitabının daha evvel yazdığı “Uygarlık Dönemeci” kitabının devamı olduğunu söyler. Onun tabiriyle “Uygarlık Dönemeci” daha çok kapitalizmin teorik ve tarihî sonları üzerineydi. “Komünist Ufuk” ise yeni bir uygarlığın bugünkü toplumda oluşmakta olan maddi ön şartlarına, imkanlarına ağırlaşmıştır. Kitap beş ana kısımdan oluşmaktadır: İhtilal, Özne, Komünizmin İmkanları, Siyaset ve Türkiye (1923-2023). İçinde değerli soru ve problemlerin, ayrıntılı tahlillerin, tezlerin yer aldığı böylesine hacimli bir kitabın kıymetlendirilmesi bu mecranın hudutlarını aşacağından öne çıkaracağım belirli başlı mevzu ve sıkıntılar etrafında bir değinide bulunacağım.
Yurtsever’e nazaran; varlık nedenini komünizme referansla tanımlamayan, dünya ihtilali amacını odağına koymayan, tüm imkanlarıyla komünist toplumu, yeni insanı kurmaya teşebbüs etmeyen, geçiş periyodunu içinde uzun vakit yaşanacak bir toplum/üretim biçimi olarak amaçlaştıran bir siyaset usulüyle geçiş toplumundan komünist topluma ilerlemek imkanlı değildir.
Reel sosyalizmin çözülüşünü çetin nesnellik ve Rus İhtilalinin gelişmiş ülkelerdeki ihtilallerle tamamlanmaması üzere iki temel nedende toplayan Yurtsever, üretici güçlerin komünist topluma geçişi imkanlı kılacak seviyeye yükseltilememesine vurgu yapar. Fakat, üretici güçlerin bunu nasıl ve hangi yollarla imkanlı kılabileceği konusunda yorumlara girmez. Yurtsever’e nazaran; Sovyet tecrübesinin başarısızlıkla sonuçlanmasına tesir eden bir öteki temel sonuç da süratli, üstten aşağıya, kıran kırana iç erk savaşları eşliğinde yerine getirilen endüstrileşme ve kolektifleştirme atılımlarının proletaryanın devlet idaresine iştirak kanallarını daraltması, komünist insanı yaratmak ve komünist kültürleşme için gerekli vakit ve emek ağırlaşmasını ikinci plana itmesidir. 1930’larda ihtilali yapan başkanların çok değerli bir kısmı tasfiye edilmiş, bunların yerine gücünü devlet ve parti aygıtındaki pozisyonlarından alan “aygıt insanları” aparatçıklar geçmişti. Tasfiyelerin siyasal olmakla kalmayıp fizikî yok etme biçiminde gerçekleşmesi parti içinde dehşet ve itaat güdülerini kamçılamış, parti organlarının üstten aşağıya çift dinli, siyasal kişiliği silik beşerlerle dolmasına yol açmıştı.
Yurtsever’in bu argumanlarını büyük ölçüde haklı bulmakla birlikte, Sovyetler Birliği’nin o devirdeki şartlarının dikkate alınmasının, içerde ve dışarıda antikomünist eğilimlerin gelişerek karşı devrimci bir sürece yol açma ihtimalinin göz önünde bulundurulmasının gerekli olduğunu düşünüyorum. Ayrıyeten aygıt insanları pozisyonunun 1930’larda değil, Hruşov devrinden sonra sürat kazandığını söyleyebilirim. Çetin nesnellik probleminde de idare anlayışından çok o periyot (Stalin dönemi) en büyük emperyalist ülke olan ABD’ye “yetişmek ve geçmek” biçimindeki Sovyet siyasetinin temel unsur olarak belirlenmesinden kaynaklandığını düşünüyorum.
Yurtsever’in değinisiyle; Partideki deformasyonun sonraki gelişmeleri ve çözülmeyi hazırlayan en kıymetli sonucu ve göstergesi partinin ideolojik canlılığını, tenkit, özeleştiri gücünü, komünizme yürüyüşün öncüsü olma misyonunu adım adım yitirmesi, parti gövdesinin atıllaşıp donuklaşmasıdır. Evet ideolojik canlılık ve öncülük misyonu zayıflamıştır lakin, Yurtsever’in bu husustaki tahlil teklifleri soyut seviyede ve muğlak kalmaktadır. Yurtsever’e nazaran; “Komünizmi gerçek bir hareket olarak yine üretmek için ideoloji ve siyaseti uzlaşmaz sınıf zıtlığı üzerinden, devrimci özneyi toplumsal hareketlerin ve oluşumların içinde inşa etmek gerekiyor.” Lakin bu inşa süreci hangi kanallarla ve hangi programla nasıl gerçekleşecek? Evet, burada Yurtsever, vurguyu ütopyaya ve programa yapıyor fakat bunların içinin doldurulmasına ve izlenecek metotların tartışılmasına gereğince girmiyor.
Komünizmin İmkanları kısmında; komünizmi imkanlı kılan maddi ön şartlar Marx’ın değişik yapıtlarından atıflarla net bir halde ortaya konuluyor. Bu ön şartlar kapitalizmin temel çelişkisi olan üretimin toplumsal karakteri ile sonuçlarına el koymanın özel kapitalist niteliği ortasındaki çelişki üzerinden yükselir. Artık pahaya üretim araçları sahipliği ve toplumsal gücü sayesinde el koyan kapitalistlerin kontrolündeki bu gücün geri alınması onların mülksüzleştirilmelerine bağlıdır. Marx’a nazaran; kapitalist üretimin en ileri derecedeki gelişmesinin sonucu, sermayenin üreticilerin mülkü haline gelmesi istikametindeki zarurî bir geçiş noktasıdır.
Yurtsever, burada ortadan bu kadar yıl geçmesine karşın mecburî geçiş noktasına neden gelemediğimiz sorusunu sorar. Sebepleri konusunda ise rekabet, kredi ve borçlandırmaya işaret eder. İlgili literatürde yüklü olarak emek-sermaye çelişkisi işlenirken sermaye-sermaye çelişkisine gereğince kıymet verilmemiştir. Sermayenin iç savaşının hem bu husus bağlamında hem de emek-sermaye çelişkisine katkıları açısından da araştırılması gereken hususların başında geldiğinden bahsedebiliriz. İkinci neden olarak gösterilen kredi sistemi yalnızca sermaye sahiplerinin birikimini sürdürmek için ve gerçek iktisattaki tıkanmayı önlemek için bir araç olarak sunuluyor. Büyümek için gerek bakir ülkelere, yeni alanlara (özelleştirme vb) girmek gerekse de üretim dışı alanlara yönelmek sermaye birikimi sisteminin işleyişi için kullanılan araçlardır. Hasebiyle sermayenin kârının üretimden mi üretim dışı finans hareketlerinden mi sağlandığı Marksistlerin sorunu olmamalı diye düşünüyorum. Borçlandırma konusunun sermayenin mecburî muhtaçlıkları için kullanılmasından fazla tüketicilerin (emekçi sınıfların) borçlandırılarak sistemin hem ekonomik hem de ideolojik üretiminin sağlanmasındaki rolüne odaklanmakta fayda görüyorum.
İşçi sınıfı hareketinin muvaffakiyete ulaşması için siyasi öznenin ve devrimci bağımsızlığın değerine vurgu yapan Yurtsever, yerinde bir saptama ile siyasi özne olma şartının örgütlenmeden geçtiğini belirtir. Örgütlenmenin ise bu eşitsiz dünyada temsil, işbölümü, hiyerarşi düzenekleri oluşturmak manasına geldiğini belirterek, komünist özgürlüğün tam bu noktada varoluşsal bir çelişki hatta ikilem taşıdığını öne sürer. Bu durumu aşmanın yollarından başlıcalarının ise “ideolojik felsefi derinleşme” ile “kültürleşme” olduğunu söyler. Tam burada bütün yapılar için kritik ehemmiyette olan takımların nicelik ve nitelik istikametten geliştirilmesi ile demokratik merkeziyetçiliği gerçek manasıyla hayata geçirme gayeleri kalkış noktaları olarak akla gelmektedir.
Toplumsal özne üzerine kırk beş saptama ve tez geliştiren Yurtsever, tezlerinin birinde kültürleşmenin üzerinde durur. İhtilal ve geçiş süreçlerinde kültür çabasının mantığını anlamak için bu kavrama başvurur. Kültürleşme, devrimci karşı siyasetin gündelik hayat içinde alışkanlıklar seviyesinde yine üretilmesi olarak tanımlanıyor. Toplumsal proletaryanın iktidar ve kurtuluş çabasında kendi örgütlerinde ( sendika, parti, devlet) ve pratiğinde özneleşerek en başta ve öncelikli olarak buralardaki yabancılaşmayı kırması, bu doğrultuda ideolojik, pratik, kültürel dönüşümler gerçekleştirmesi gerektiği vurgulanıyor.
Yurtsever’in anlatımıyla; devrimci komünist siyaset ve örgütlenmenin varoluş ve kalkış unsuru sömürü ve baskının olmadığı bir toplum kurmaktır. Bu maksatla yola çıkanlar, bugünkü çaba ve örgütlenmelerinde amaçladıkları toplumsal bağlantıların tohumlarını serpmek, işleyip geliştirmek, içlerine ve dışlarına orada diğer türlü yaşandığı iletisini vermek durumundadır. Yurtsever burada, bir küme insanın kendileri üzere beşerlerle ütopya adacıklarına sığınmalarını kastetmediğinin altını çiziyor. Kastedilen var olan komünal/komünizan filizleri belirli bir kitlesellik seviyesinde özgürleştirip geliştirecek devrimci pratiklerdir. Bu türlü bir argümanın gerçekliğini kanıtlamanın yolu, şimdi maksadın kendisi olmayan, prototipini, ön taslağını somutta gösterebilmektir. Yurtsever bunu kültürleşme çabasında “örneğin gücüyle yol almak” diye isimlendiriyor. Örneğin gücü ve kültürleşme çabasına 2013 yılında Seyahat direnişiyle başlayan ve tüm Türkiye’yi saran haziran ayaklanmasını örnek gösteriyor: O on beş gün; Para-meta-mübadele ilgilerinin yerine büyük bir gönüllülük ve dayanışma örneği, etrafa hassas, birbirine saygılı, dayanışmacı ve komünal bir tecrübe yaşanmıştı. Yıurtsever’in Türkiye solunun bu görkemli hareketin verdiği iletiyi içselleştirmediği eleştirisini isabetli bulmakla birlikte, Seyahatin değerli bir tecrübe, umut ve cüret örneği olduğuna ve kısa müddette Türkiye sosyalist hareketinin en değerli figürü haline gelen Türkiye Emekçi Partisi’nin büyük ölçüde Seyahat direnişinden doğduğuna dikkat çekmek isterim.
Kitabın son kısmı olan Türkiye’nin 1923-2023 periyoduna ait siyasi değerlendirmeleri ise diğer bir yazıda kapsamlı biçimde ele almayı düşündüğümden şimdilik geçiyorum.
Komünist gerçekliğin teori ve pratiğini tarihi süreç içinde ele alan, komünist ihtilalin imkanları, devrimci gayret, siyaset, program, taktik, strateji sıkıntıları, gayrette toplumsal özne ve öncülüğün rolü ile Türkiye’nin 1923-2023 devrine ait siyasi değerlendirmelerini Marksist bakış açısıyla tahlil eden ve değerli tezler ortaya atan Haluk Yurtsever’in bu derinlikli ve hacimli çalışmasının sol/sosyalist kamuoyunda gerekli yankıya yol açmasını ve tartışılmasını diliyorum.
Haluk Yurtsever, Komünist Ufuk, Yordam Kitap, Eylül 2023, 560 sayfa.