Gıda enflasyonu son yıllarda dünya genelinde değerli bir sorun haline geldi. Bizim üzere gelişmekte olan ülkelerde ise yakıcı boyutlara ulaştı. Besin hakkı da barınma hakkı üzere bir insan hakkı ve İnsan Hakları Kozmik Bildirgesi’nde temel bir hak olarak tanımlanıyor. Lakin gelin görün ki Türkiye’de bu haktan bahsetmek bir yana, besin fiyatlarına yetişmek ve takip etmek mümkün değil. Fiyatlar artık saatler içinde değişebiliyor. Her gün daha da yoksullaşıyoruz ve kâfi beslenemiyoruz. Durum böyleyken Almanya’daki market fiyatlarıyla Türkiye’deki market fiyatlarını kıyasladım. Buna nazaran Türkiye’deki market fiyatları Almanya’yı geçti. Artık Almanya’da taban fiyat alan biri Türkiye’de geçinemez.
Almanya’da market rafları Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) besin garantisini, “tüm insanların etkin ve sağlıklı hayatı için gerekli olan besin muhtaçlıklarını ve besin önceliklerini karşılayabilmek maksadıyla kâfi, sağlıklı, emniyetli ve besleyici besine fizikî ve ekonomik bakımdan daima erişebilmeleri” olarak tanımlıyor. Biz bu tariften ülke olarak son yıllarda uygunca uzaklaştık. Besin fiyatları daima artarken besine erişimi hayli zorlaşıyor. Maaşlarımız ise birebir oranda yükselmiyor. Yoksullaştıkça beslenmemizden de oluyoruz.
Türkiye’de pazar tezgahları ‘TÜRKİYE’DE GİDİŞ TERSİNE’
Aslında koronavirüs pandemisi ve Rusya – Ukrayna savaşının akabinde dünyada genel olarak besine erişim zorlaştı fakat son yıllarda besin fiyatları birçok ülkede olağana döndü. Örneğin Almanya’da savaştan ötürü yağ fiyatları evvel çok arttı, sonra da olağan düzeyine indi. Yani yağlar ucuzlayarak eski haline döndü.
Türkiye’de pazar fiyatları Türkiye genelinde ise en temel besinlerde dahil artış devam ediyor ve fiyat pahalılığı artık kronik hale geliyor. Artan kurla birlikte maaşlarımız her geçen gün biraz daha eriyor ve alım gücümüz düşüyor.
İPA Besin Enflasyonu Çizelgesi İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı İstanbul Planlama Ajansı (İPA) bilgilerine nazaran temmuz ayında İstanbul’da yaşayan 4 kişilik bir ailenin ortalama ömür maliyeti 66 bin 550 lira oldu. Yeniden İPA’nın bilgilerine nazaran Türkiye dünyada en yüksek besin enflasyonuna sahip 4’üncü ülke. Dünya’da 1 yıllık ortalama besin enflasyonu -0.2, AB bölgesinde -1.86 olmasına karşın Türkiye’de besin fiyatları tam yüzde 58.9 arttı.
Türkiye’den pazar tezgahları AVRUPA’DA FİYATLAR BİR YILDA GERİLEDİ
Verilere daha yakından bakalım. Statista’nın bilgilerine nazaran AB’de besin fiyatları 2022’nin başından itibaren birden fazla bölgede olduğu üzere süratle yükselmeye başladı. 2023 yılının mart ayına geldiğimizde AB’de besin enflasyon oranı yüzde 19.19 ile doruğa ulaştı lakin nisan 2023’ten itibaren bu oran düşmeye başladı.
Almanya’da da durum benzeri. Fiyatlar evvel yükselmiş, sonra düşmüş. 2023 yılında besin eserlerinde yıllık enflasyon yüzde 12.4 olarak ölçüldü. Statista’nın bilgilerine nazaran 2024 temmuz ayında besin enflasyonu yüzde 1.84’e kadar geriledi.
Almanya market rafları Gelelim Türkiye’ye İPA Başkanı Buğra Gökçe’nin paylaştığı datalara nazaran son 1 yılda Türkiye’de besin fiyatları tam yüzde 58.9 arttı. İstanbul’da ise 2024 yılı Nisan ayı besin harcamalarındaki fiyat artışı, bir evvelki yılın birebir ayı baz alındığında yüzde 79.43 oranında artış gösterirken yıllık bazda fiyat artışı ise yüzde 74.7 oranında oldu. Türkiye’de yalnızca 1 ayda ekmek yüzde 5.21, sebzeler yüzde 7, yumurta yüzde 8 zamlandı.
Türkiye’den market rafları Bu duruma yakından bakmak için Almanya’daki ve Türkiye’deki marketleri inceledim. Almanya’da ortalama bir markette makarnanın fiyatı 79 cent ile 1.5 Avro ortasında değişiyor. Kimi temel besin eserlerinde ortalama fiyatlar şöyle:
Un: 2 euro
Salça: 1.85 euro
10’lu organik yumurta: 3.29 euro
Süt: 1.20 euro
Peynir: 1.29 euro ile 5 euro ortası değişiyor.
Marul: 2 euro
Şeftali: 2.09 euro (kilo)
Kayısı: 2.79 (kilo)
Mercimek: 1.69 euro
Bulgur: 1.99
Patates: 1.50 euro (kilo)
Soğan: 2.39 euro (kilo)
Domates: 1.55 ile 4.49 ortası değişiyor.
Lahana: 1.49 euro
10’lu tuvalet kağıdı: 2.45 euro
Zeytinyağı: 9 euro
Çilek: 3.90 euro
Türkiye’deki pazar ve ortalama market fiyatlarına bir göz atalım:
10’lu yumurta: 75 lira
Süt: 40 lira
Peynirler: 73 lira ile 450 lira ortası değişiyor.
Salça: 90 lira
Makarna: 20 – 50 lira
Mercimek: 90 lira
Zeytinyağı (1 litre): 500 lira
Un: 70 lira
Şeftali: 70 tl
Marul: 40 tl
Limon: 100 Tl
Biber: 150 tl
Çilek: 120 Tl
Domates: 30 tl
Soğan: 25 tl
Patates: 25 Tl
Tuvalet kağıdı: 300 lira
ASGARİ FİYATLI NE YAPSIN?
Yine İPA’nın datalarına nazaran 2017-2018 periyodunda kişi başı tüketilen zerzevat ölçüsü 283,1 kilogramken, bu ölçü 2022-2023 periyodunda 261.7 kilograma düştü. 2010’da nüfusun yüzde 57’si her gün bir yahut daha fazla meyve tüketirken bu oran 2022 yılında yüzde 36.5’e geriledi.
Bir de olağan bu fiyatlara minimum fiyatı göz önünde bulundurarak bakmak lazım. Türkiye’de şu an minimum fiyat 17 bin lira. Aşağı üst 465 euro yapıyor. Almanya’da ise minimum fiyat saat başına 12.42 euro. Vergi sınıflandırmasına nazaran farklı sayılar ele geçse de Almanya’da bekar birinin eline ay sonunda 1450 euro geçerken evli birinin eline 1800 euro geçiyor.
Bizim aldığımız minimum fiyatla bırakın İstanbul’u artık Türkiye’nin rastgele bir kentinde geçinmek sıkıntı. Alım gücümüz her geçen gün biraz daha düşüyor. Almanya’da da geçim ve fiyatlara ait benzeri tartışmalar olsa da alım gücü yüksek. Minimum fiyat alanlar geçinebiliyor. Lakin Almanya’da minimum fiyat alan biri de artık İstanbul’da geçinemez, hatta tatile bile gelemez.