İrem Uzunhasanoğlu
Chimamanda Ngozi Adichie, Amerikan ve Nijer edebiyatının değerli temsilcilerinden biri olmasının yanı sıra iki binlerden sonra başlayan dördüncü dalga feminizmin de destekçilerinden. Afro-futurizm ve postkolonyalizm üzere kuramsal teorilere katkıda bulunması açısından dünya çapında kabul gören bir bayan muharrir. Adichie’nin odaklandığı hususlar ortasında cinsiyet eşitçiliği, bayanların güçlenmesi, eşit haklara sahip olması ve ırkçılık yer alır. Afrika kültürü ve kimliği üzerine yazmasından ötürü tüm dünyada farkındalık yaratmıştır. Amerika’da ırkçılık ve aidiyet problemlerini ele aldığı ödüllü romanı ‘Amerikana’, Zeynep Çiftçi Kanburoğlu çevirisiyle Doğan Kitap tarafından yayımlandı.
‘Amerikana’ romanı, saçlarını ördürmek üzere kuaföre giden Ifemelu’nun bir kuaför sandalyesinde otururken, senelerce kavuşmayı beklediği aşkı Obinze’ye ülkesi Nijerya’ya dönmeye karar verdiğini haber vermesiyle başlıyor ve akabinde geri dönüşlerle on beş yaşındaki Ifemelu’nun Nijerya’dan ABD’ye gelişini ve burada geçirdiği süreci anlatıyor. Roman, bir yandan Ifemelu’nun ferdî gelişimini anlatırken başka yandan da siyasi, toplumsal ve kültürel problemleri ele alıyor. Nijeryalı bir bayan olan ve New Jersey’de yaşayan Ifemelu, üniversite profesörü olan sevgilisi Blaine’den ayrılıyor, ırkçılık üzerine yazdığı, çok tanınan bloğunu kapatıyor. Ülkesi Nijerya’ya geri dönüş yapma kararını birinci aşkı ve en derin yarası Obinze’ye bildirdiği anda öykü artık çift bakış açısıyla devam ediyor. Amerika’yı terk etmeye hazırlanan Ifemelu ve Nijerya’da bir evlilik yapmış olan Obinze. Ve işte romanın çatışması daha birinci sayfalarda kucağımıza bırakılmış oluyor. Roman ilerledikçe diğer bir soruyla karşı karşıya kalıyoruz: Nereye aitim? Ifemelu bir Afrikalı-Amerikan mı yoksa Amerikan-Afrikalı mı? Siyah olmak, ırk, cinsiyet, hoşluk, baskın kültüre asimile olmak, Amerikanlaşmak üzere sıkıntılar hermeneutik bir bakışla sunuluyor.
‘Amerikana’ romanında birkaç ana izlekle karşılaşıyoruz. Bunlardan birincisi ve tahminen de en kıymetlisi, kimlik arayışı. Ifemelu, Nijerya’da ve ABD’de farklı roller, kimlikler ve toplumsal statüler ortasında gidip geliyor. Bu durum, ergenlik periyodunda Nijerya’nın ayrımcı toplumsal hiyerarşisinden kaçma isteğiyle başlar ve ileri gençlik devrinde ABD’deki ırk ve kültür farklılıklarını keşfetme muhtaçlığıyla devam eder. Ifemelu roman boyunca kendini tanımak ve gerçek benliğine ulaşmak için bir dizi tecrübeden geçer. Bir yandan yeni bir kültür ve ömür stiline ahenk sağlamaya çalışırken, öbür yandan kimliğini ve köklerini müdafaaya çalışır. Adichie bu temayı güçlendirmek için kimi sembol ve metaforlar kullanmış. Ifemelu’nun saçının “başına buyruk” tabiatına hürmet duyması, düzleştirmeyi ya da ördürmeyi istememi bunlardan biri. Aksanının Amerikan aksanına döndüğünü hissettiği anda bundan kendini kurtarmak istemesi de bir başka örnek. Ifemelu’nun kimlik arayışı, özgünlüğünü muhafaza gayretiyle mütemadiyen çarpışıyor diyebiliriz. Ifemelu’nun saçı, onun ferdî kimliğinin bir kesimi ve roman boyunca saçının farklı hallerini denemesi, değiştirmesi ve yine şekillendirmesi, karakterin özgünlük arayışına katkıda bulunuyor. Bu birebir vakitte, karakterin kültürel mirasına bağlılığı ve korunmasıyla da ilişkilendirir. Roman boyunca, Ifemelu’nun Nijerya kültürüne olan bağlılığı ve Amerikan kültürüne karşı eleştirel yaklaşımı, özgünlük temasının bir yansıması olarak okura kendini hissettiriyor.
Amerikana, Chimamanda Ngozi Adichie, Mütercim: Zeynep Çiftçi Kanburoğlu, 584 syf., Doğan Kitap, 2023. Romandaki ana izleklerden ikincisi ise, ırkçılık. Ifemelu, ABD’deki ırksal hiyerarşi hakkında niyetlerini açıkça söz ediyor. Kendisi de bir siyah bayan olarak, Amerikan toplumunun ırksal yapısının neden olduğu pürüzlerle yüzleşip bu yapıyı sorguluyor. Yalnızca Ifemelu değil, büyük aşkı Obinze de bu izleğe Britanya’daki ırksal ayrımcılık konusunda katkıda bulunuyor. Böylelikle roman yalnızca bir değil, üç kıta ekseninde okuruna geniş bir bakış açısı sunuyor. Bir evvelki paragrafta bahsettiğim saç metaforu, ayrımcılık ve ırkçılık bahislerini ele almak için de muharrir tarafından ustalıkla kullanılıyor. Roman boyunca, Ifemelu, saçının doğal haliyle kabul edilmediğini ve iş dünyasında ya da toplumsal etrafındaki beşerler tarafından reaksiyon gösterildiğini tecrübeler. Bu tecrübeler, sırf saçla ilgili değil, birebir vakitte ırkla ilgili ayrımcılığın ve önyargının bir yansıması oluyor.
Romanda üçüncü temel izlek ise, ‘Amerikan Rüyası’. Ifemelu, Nijerya’dan ABD’ye göç eden bir genç bayan olarak Amerikan Düşü’nün peşinde koşan birçok göçmen üzere, kendisini daha uygun bir ömür ve daha büyük bir muvaffakiyet öyküsü yazmak isteğindedir. Ayrıyeten kavuşmayı beklediği aşkı Obinze için de Amerika “gelecek”tir. Orada kavuşacaklarını, evlenip yuva kuracaklarını hayal eder. Lakin roman boyunca gerek Obinze’nin vizeyle ilgili yaşadığı meseleler sonucu ABD’ye giriş yapamaması, Ifemelu’nun da göçmen bir bayan olarak yaşadığı zorluklar ve ırksal ayrımcılığa maruz kalması, Amerikan Düşü’nün gerçekliği ile ilgili bir dizi soru işaretini de beraberinde getirir. Romanda, Ifemelu’nun maddi muvaffakiyete ulaşması, onun memnunluğunu sağlamaz ve hatta bilakis, ırksal ayrımcılığın yoğunluğu nedeniyle kendisini yalnız ve yabancılaşmış hissetmesine yol açar. Amerikan Hayali’nin beşerler için sahiden manalı olabilmesi için, Adichie’nin savunduğu üzere, toplumsal adalet, eşitlik ve insani kıymetlerin desteklenmesi gerektiğini vurgular. Roman boyunca, Adichie, Amerikan Düşü’nün idealleştirilmesine karşı çıkarak, gerçekçi bir perspektif sunar ve karakterlerinin tecrübeleri aracılığıyla okurunu Amerikan Düşü’nün herkes için geçerli olmayabileceği gerçeğiyle yüzleştirmeye çağırır.
Sade ve akıcı anlatımıyla okura bir meskene dönüş öyküsü sunan Adichie, karakterlerin iç dünyalarını ve hislerini derinlemesine incelerken, tıpkı vakitte okuyuculara birçok toplumsal, kültürel ve siyasi sıkıntıyı sorgulama fırsatı veriyor. Kendinden evvel “ırkçılık” sorununa değinmiş olan Toni Morrison, Zora Neale Hurston üzere müelliflere da bir selam vermeyi ihmal etmeyen Adichie, postkolonyal duruşuyla kökleri iki yüz yıl önceye uzanan Afro-Amerikan müelliflerden ayrılıyor. Nobel Edebiyat ödüllü Morrison’ın ‘Sevilen’, ‘En Mavi Göz’; Hurston’ın ‘Gözleri Yaradana Bakıyordu’ yapıtları de kimlik arayışı, ırksal ayrımcılık ve toplumsal cinsiyet eşitliği temalarına karakterlerinin iç dünyaları ve tecrübeleri üzerinden odaklansa da Adichie bu temaları günümüze taşıyarak bizlere bir şeylerin değişmediğini söylemeye çalışıyor tahminen de.
Kısaca ‘Amerikana’, kesinlikle okunması gereken, çağın en kıymetli romanlardan biri.