Görkem Konutçu – Kurtuluş Savaşı’nın son safhası olan ve 26 Ağustos 1922 günü başlayan Büyük Taarruz’un sonunda 9 Eylül’de Türk ordusu İzmir’e girmiş, böylelikle üç yıl evvel işgal edilmesinin akabinde “kurtuluş” ateşinin birinci kıvılcımlarını doğuran kent, artık zaferin simgesi olmuştu. Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın 10 Eylül’de İzmir’e gelişinden birkaç gün sonraydı; Uşşâkizâde köşkünün geniş holünde Mustafa Kemal Paşa ile gazeteciler Falih Rıfkı ve Yakup Kadri kahvaltı ediyordu. Falih Rıfkı, “havadan sudan” sohbeti bozan bir soru sordu: “Paşam, kazandığınız zaferi askerî ve siyasî taraflarından bize anlatmak lütfunda bulunur musunuz?” Mustafa Kemal Paşa, Yakup Kadri’nin tabiri ile birinci evvel bu isteği latifeye alarak -aslında bir yandan da heyecanını ve memnunluğunu göstererek- “A çocuğum”, dedi, “ben de ne yaptığımı biliyor muyum? Adeta bir düş görmüş üzereyim.” Çabucak akabinde da “başkumandan ciddiyetini takınarak Afyon’dan İzmir’e kadar cereyan eden savaş hareketlerinin tablosunu çizmeye başladı.”
Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun anılarını anlattığı “Politikada 45 Yıl” kitabı, bu sahneyle açılır. Mustafa Kemal Paşa, evvel askerî, akabinde siyasî vaziyeti iki genç gazeteciye uzun uzun anlatır. Bunlar tekrar Yakup Kadri’nin tabiri ile “İlk kez olarak şahsen Türk Orduları Başkumandanı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi’nin ağzından, dış âleme bir mucize üzere görünen zaferin sır”larıdır. Mustafa Kemal, o sırları yıllar sonra Meclis kürsüsünden de anlatacaktır.
Şartlar çetin, Meclis kaynıyor
Atatürk’ün Nutuk’ta da anlattığı üzere zafere giden yolun siyasi kuralları da askerî kuralları da epeyce ağırdı. Sakarya Meydan Muharebesi’nden (23 Ağustos-13 Eylül 1921) sonra ordunun bir an evvel taarruza geçmesi gerektiğini söyleyenler de vardı, Irak hududundan İngilizlere karşı taarruz başlatılmasını savunanlar da… Mustafa Kemal Paşa da taarruz taraftarıydı fakat kapsamlı bir hazırlıktan sonra. Ona nazaran “yarım hazırlıkla yapılacak taarruz hiç taarruz etmemekten daha fena” idi. Buna tarihten de örnekler gösteriyor, Viyana’ya kadar giden Osmanlı’nın geri çekile çekile “içinde düşman bulunan bu vatanı miras bıraktığını” söylüyordu. Bu nedenle de bu son vatan modülünü kurtarırken temkinli olmak gerekiyordu.
‘Bırakamam, bırakamayacağım’
Kütahya-Eskişehir Muharebelerindeki yenilginin akabinde 5 Ağustos 1921’de Başkumandanlık Kanunu ile Mustafa Kemal, Meclis’in bütün yetkileriyle donatılarak başkumandan olmuştu. Başkumandanlığın devamı için, kanunun her üç ayda bir uzatılması gerekiyordu. Uzatılması her keresinde bir olay haline gelen kanun, Mayıs 1922’de çoğunluk sağlanamadığı için uzatılamadı. 6 Mayıs günü bilinmeyen oturumda kürsüye çıkan Mustafa Kemal Paşa, muhaliflerin tezlerine cevap verdikten sonra şöyle dedi: “Meclis’te tecelli eden oya nazaran, derhal kumandadan el çekmek isterdim. Ancak telafi edilemez bir kötülüğe meydan bırakmamak mecburiyeti karşısında bulundum. Düşman karşısında bulunan ordumuz başsız bırakılamazdı. Hasebiyle, bırakmadım, bırakamam ve bırakamayacağım.”
Bu konuşmanın akabinde kanun bir sefer daha uzatılırken, 20 Temmuz’da başkumandanlık süresiz olarak verildi. Muhalif kümeden ordunun durumunu sorgulayan, taarruz edemeyeceğini savunan telaffuzlar ise kesilmedi. Meğer Başkumandan, haziran ortalarında taarruz kararını çoktan vermiş lakin bunu sırf Fevzi ve Kâzım paşalar ile Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa’ya söylemişti. Tüm zorluklara karşın, bir halkın hürriyet düşü, yıllar süren işgal kâbusuna galip gelmek üzereydi. Haftalar sonra Başkumandan’ın lisanından dökülecek “bir rüya gibi” sözleri, bir halkın hislerinin tercümanıydı tahminen de.
GİZLİ HAZIRLIKLAR
Önce maç, sonra çay daveti
Atatürk’ün Nutuk’taki tanımı ile düşman cephesi, Marmara’dan Menderes’e kadar uzanıyordu. Atatürk, iki orduyu şöyle karşılaştırıyordu:
“İnsan ve tüfek kuvvetleri yaklaşık denk bulunuyordu. Yunan ordusunun makineli tüfek, top, tayyare, nakliye vasıtaları, cephane ve fenni materyal bakımından özel üstünlüğü vardı. Bizim ordumuz süvari ölçüsü itibariyle üstünlüğe sahip bulunuyordu.”
Mustafa Kemal Paşa ve Fevzi Paşa, 27 Temmuz gecesi Batı Cephesi Karargâhı’nın bulunduğu Akşehir’de plan üzerinde çalıştı. 28 Temmuz’da subaylar ortasındaki bir futbol maçını izleme “kamuflaj”ı ile ordu ve birtakım kolordu kumandanları Akşehir’e davet edildi.
Gece Mustafa Kemal Paşa, kumandanlar ile taarruz hakkında fikir alışverişinde bulundu. İsmet Paşa 6 Ağustos’ta ordularına saklı olarak taarruza hazırlık buyruğunu verirken Mustafa Kemal Paşa Ankara’da harekât hakkında hükümeti ve vekilleri bilgilendiriyordu. Gazeteler, Mustafa Kemal’in Ankara’dan ayrıldığı anlaşılmasın diye “Çankaya’da çay ziyafeti verdiğini” yazarken ise o, gece arabayla gizlice Konya’ya geçmiş ve 20 Ağustos’ta Akşehir’deki Karargâh’a varmıştı.
26 AĞUSTOS, SAAT 05.30
Toplardan çıkan hürriyet naraları
Tüm hazırlıklar büyük bir kapalılıkla yürütüldü. Her hareket, gecenin karanlığına saklandı. 24 Ağustos’ta karargâh Akşehir’den cephe gerisindeki Şuhut’a taşındı, 25 Ağustos sabahı Şuhut’tan Kocatepe’ye…
26 Ağustos sabahı, saat 05.30’da toplar, yıllar süren işgale karşı hürriyet naraları üzere patlamaya başladı. İki günde düşmanın müstahkem cepheleri düştü ve 30 Ağustos’a kadar Yunan ordusu kuşatıldı. 30 Ağustos’ta Başkumandanlık Muharebesi ile kesin zafere ulaşıldı. Lakin ordunun yürüyüşü o meşhur buyrukla İzmir’e kadar sürecekti: “Ordular, birinci maksadınız Akdeniz’dir. İleri!”
İzmir’de görüşenler ve görüşemeyenler!
Ordu “ilk hedefi”ne ilerlerken İzmir’deki İtilaf devletlerinin konsolosları, Mustafa Kemal Paşa ile müzakerede bulunmak için gün ve tarih soruyordu. Muzaffer kumandandan karşılık geldi; “9 Eylül’de Nif’te (Kemalpaşa) görüşebiliriz!” Lakin görüşemediler. Zira “Görüşme isteyenler orada değildi. Ordularımız İzmir rıhtımında birinci verdiğim maksada, Akdeniz’e varmış bulunuyorlardı.”
Yalnız İzmir’de görüşenler de vardı. Dokuz ay evvel, İsmet Paşa, Yakup Kadri’ye “İzmir’de görüşeceğiz” demişti. Büyük Taarruz’un başladığı haberini İstanbul’da alan ve İsmet Paşa’ya hitaben büyük bir heyecanla yazdığı açık mektubuna “Muzaffer toplarınızın, şenlik günlerinde davul sesleri üzere gürlemeye başladığı şu dakikada hiçbir şey bana sizi hatırlamak ve size hitap etmek kadar tatlı ve ulvi görünmüyor” diye başlayan Yakup Kadri, zaferin akabinde İzmir’de, Uşşâkizâde köşkünde Mustafa Kemal Paşa’yı dinlerken kapıda görünen de İsmet Paşa’dan oburu değildi.